De Nelis-serenade

Met de internetverbinding in mijn hotel in Bouarfa viel niets meer aan te vangen maar mijn blog moest geplaatst worden. De man van het hotel leek voor een te grote opgave te staan en spoorde op straat een IT-specialist op. Ik vroeg hem het modem opnieuw op te starten, maar hij zei dat de verbinding niet via een modem liep, hier ging het anders. In vijf pogingen slaagde hij erin het wifi-wachtwoord correct in te voeren op mijn telefoon. Er was verbinding, maar dat zei me niets want eerder werd deze steeds onmiddellijk weer beëindigd. We keken naar mijn internetbrowser die erg veel moeite leek te hebben met de opstartpagina.
'Dat heeft wat tijd nodig, het komt wel', zei de specialist.
Ik twijfelde ernstig aan zijn expertise. Ik voerde een kleine controle uit en toonde hem dat de verbinding al weer verbroken was.
'Je zult je telefoon verder op moeten laden, dan werkt het', zei hij.
Ik wist niet wat ik hoorde. We hadden een krankzinnige binnengehaald.
'Anders is er verderop wel een café, daar is ook wifi', vervolgde hij.
Deze man zat vol oplossingen. Gelukkig ging hij weg. En toen deed de man van het hotel een luik opzij, haalde een kalender weg, pakte een modem op en startte die opnieuw op. Een deel van mijn gelaat viel open en ik kreeg behoefte heel luid en langgerekt de letter A te laten horen.

Ik wist van de hoed en de rand. De naad van de rand was losgeraakt en er hing een spiraal uit. Als ik niet ingreep zou de rand in korte tijd zijn stevigheid kwijtraken en zou ik met een slappe hoed rondfietsen en dat kon natuurlijk niet. Gelukkig kon ik met naald en draad het stugge leer doorboren en de hoed repareren. Maar er moest meer gebeuren. Bij aankomst in Bouarfa had ik een bescheiden douche genomen, omdat ik op dat moment geen zeep had en mijn haren liever vlak voor vertrek waste. En dus stond de laatste ochtend het wassen van mijn haar, het nogmaals wassen van mijn haar, het aanbrengen en uitspoelen van crèmespoeling en een grondige inzeping van mijn lichaam op het programma. Maar omdat de man van het hotel vlak voor me een douche had genomen was het warme water snel op en moest ik mijn ambities beperken tot stap 1.

En toen keerde ik terug in de wereld van de vlaktes met struikjes, met de heuvels op de achtergrond. Na twintig kilometer keek ik om en het was net of Bouarfa nog steeds vier kilometer achter me lag. Een omgeving als deze tast het inschattingsvermogen aan, het schatten van afstanden wordt lastiger in grote, lege omgevingen. Dat zou later ook gelden voor opdoemende dorpen en steden die voor me lagen. Vaak bleven ze daar liggen, terwijl ik er juist voorbij wilde, om de bewoning achter me te laten, om de omgeving weer voor mezelf te hebben. Ik zag de eerste dromedarissen op mijn route en legde er één vast, fotografisch welteverstaan. Er waren meer bijzonderheden. In de avond liep ik een glooiende vlakte op waar enorme broccoli's leken te staan, sommige hadden een doorsnede van wel een halve meter, en mijn tent kwam ertussen te staan. De nacht was koud en er vormde zich ijs op mijn tent, en de kwaliteit van mijn slaapzak nam af waardoor ik sliep met een laag kleren aan.

In de ochtend reden er diverse brommers in beide richtingen en ook stonden er nogal eens mensen te bellen langs de kant van de weg. Na enige tijd drong het tot me door dat dat aantal mensen mogelijk meeviel, omdat ik vaak hetzelfde gezicht dacht te zien. Ik ging er op letten en toen ik weer een stilstaande, bellende man zag herkende ik inderdaad zijn gezicht en ik begon dit verdacht te vinden. Iets later hoorde ik achter me een brommer pruttelen die niet dichterbij kwam. Ik stopte. Hij stopte. Dit begon me te vervelen. Ik reed door, over een helling, stak de weg over en wachtte hem op. Toen ik zijn hoofd boven de helling uit zag komen begon ik te fietsen, in tegengestelde richting. Toen ik hem passeerde wisselde ik weer van weghelft en draaide de rollen om: nu achtervolgde ik hem. Hij keek om en deed of hij zijn lading inspecteerde, versnelde en verdween uit beeld. Dat dit geen incident was zou later blijken. Deze man informeerde zeer waarschijnlijk een overheidsinstantie.

In de avonden ontstond er een routine die gevolgen ging hebben voor de beleving van deze reis. Noodgedwongen moest ik doorfietsen tot na zonsondergang, want dit is Afrika en in Afrika lopen mensen in het landschap. Waar in donker Afrika dat lopen dag en nacht doorgaat, zoeken in Noord-Afrika de mensen hun huizen op en is de omgeving voor mij zodra het donker is. Dat houdt in dat ik in de invallende duisternis de weg moet verlaten en mijn tent in het donker opzet als ik ver genoeg van de weg verwijderd ben. Het gevolg is dat ik iedere avond naar de sterrenshow kijk die zich hoog boven me bevindt, iets dat op andere continenten zelden gebeurde omdat ik in mijn tent lag voordat de voorstelling begon, of omdat de voorstelling slecht zichtbaar was door lichtvervuiling of bewolking. Maar nu keek ik vol interesse omhoog en er kwamen allerlei vragen in me op. Hoe kan het eigenlijk dat men spreekt over vaste sterrenconstellaties terwijl we om de zon draaien en dus steeds andere delen van de hemel zouden moeten zien? En als de aarde in 24 uur om haar eigen as draait waarom valt 13.00 uur dan 's zomers ongeveer halverwege de dag en een half jaar later niet ongeveer halverwege de nacht, als de aarde aan de andere kant van de zon staat?

Het was zomaar plotseling 2019 en dat had belangrijke psychologische consequenties. Ik ben niet financieel onafhankelijk; al dit reizen houdt een keer op als ik het spaarvarken niet bijvoer. En omdat ik het varken vooralsnog principieel laat verhongeren, omdat ik een voorstander ben van verandering in het leven, komt die keer dat het reizen ophoudt in zicht, langzaam maar onverbiddelijk. De vorige dag kon ik nog niet zeggen dat in de loop van volgend jaar deze vrijbuiterij ophoudt, maar op deze nieuwe ochtend wel. En ik verwacht dat dat gevolgen gaat hebben voor de intensiteit van het reizen, want dat wat eindig is of schaarser wordt krijgt meer waarde. Keuzes worden belangrijker; voor de dingen die ik besluit niet te doen, met name de grotere plannen, komt misschien geen nieuwe kans meer. Met dit nieuwe perspectief reed ik verder de steppe in.

Het is altijd een wonderlijke ervaring om te merken dat de grond waarop je rijdt eigenlijk niet de begane grond is. Er kwamen scheuren in de aarde en op vluchtige momenten kreeg ik beelden te zien van een wereld onder me, een andere wereld, vol met palmbomen. En daarna bleek dat ik in die wereld ging afdalen, en dat was een onverwachte, indrukwekkende belevenis, maar eigenlijk helemaal niet zo welkom. Ik gleed een palmenwoud binnen, met zandkleurige huizen, muren, doolhoven en dat was weliswaar een enorme, imponerende afwisseling, maar de dag zou niet heel lang meer duren en plots zat ik gevangen tussen twee bergwanden, in een volle vallei, en kon ik niet meer wildkamperen. De timing was verkeerd. Ik wijzigde mijn plannen, beloofde mezelf een hotelkamer in Erfoud, verderop de route, maar realiseerde me later dat ik die plaats niet meer ging halen zonder in het donker te rijden met druk verkeer om me heen. Guyana en Suriname waren inmiddels een verre herinnering en de stap om weer te gaan vragen of ik in een tuin of bij een tankstation mocht liggen was groot. Daarom was ik blij om te zien dat de wanden om me heen begonnen te wijken, dat er meer ruimte ontstond, en dat langzaam weer het oude patroon ontstond, van een steppe met heuvels in de verte. Met hoge snelheid reed ik de vrijheid in en kampeerde weer tussen de struikjes op een grote vlakte. Maar die vlakte was een tijdelijk genoegen, zo zou de volgende dag blijken.

Ik eindigde mijn vorige verhaal met een vermelding van oases, kasba's en forten die op mijn route zouden liggen. Daar was ik nieuwsgierig naar, die wereld wilde ik betreden. Maar die nieuwsgierigheid werd direct vertrapt. Er waren meer mensen nieuwsgierig, en er waren veel initiatieven om die nieuwsgierigheid te bevredigen. Er kwamen nieuwe oases, want dat was wat ik de vorige namiddag gezien had. Op alle afbeeldingen die ik vanaf mijn kindertijd gezien had van een oase waren drie palmbomen bij een waterpoel te zien in een wereld die verder uit zandduinen bestond. In werkelijkheid bestaat de gemiddelde oase niet uit drie maar uit dertigduizend palmbomen. Oké, misschien iets minder, maar best wel erg veel. Overdreven veel bomen dus, maar ook zag ik overdreven veel 'hotel kasbah's', hotels in kasbahstijl, dus als ommuurde vesting. Ik kreeg direct zo'n groot aantal te verwerken langs de route dat ik het al snel kitscherig begon te vinden. Dat er honderden tourmotoren reden op deze route hielp ook niet om wat bewondering te krijgen voor deze streek, een streek die een uitvalsbasis voor woestijntrips bleek te zijn en overal om me heen werden deze trips aangeboden. Het is best een aparte gewaarwording dat wat thuis op papier of beeldscherm interessant lijkt ter plaatse zoveel weerstand op kan roepen. Een rit op een dromedaris leek nu ik hier was even aantrekkelijk als geschminkt worden als clowntje.

Deze kermisroute was gelukkig maar tijdelijk onderdeel van mijn doorgaande route. Ik mocht afslaan en verder zuidwestwaarts. Ik kreeg mijn steppe weer terug maar helemaal normaal was de situatie nog niet want er reed hier geen lokaal verkeer; ik zag alleen motoren, campers en busjes waarin toeristen vervoerd werden. Dat had een vervelend effect op de bevolking want ik kreeg nu vrouwen en kinderen op me af met uitgestrekte hand, terwijl bedelen tot dan toe zeer zeldzaam was.

Ik keek op de papieren wegenkaart. Langs het traject dat ik als beklemmend had ervaren liep een groen lijntje. In de legenda las ik dat het hier om een 'pittoresque' traject ging en dat is Frans voor vervelend. Ik vond het reuze handig dat dat vermeld werd, nu wist ik welke delen ik in het vervolg moest mijden. Behalve bedelende vrouwen waren er ook vrouwen die dode vegetatie verzamelden, al combineerden sommigen deze activiteiten, en ik zag vrouwen met enorme bossen dood struikgewas op de rug. Het beeld van een buitenwereld met louter mannen en schapen stelde ik bij. De mannen gaan hier trouwens vaak gekleed in een lang gewaad dat er warm uitziet en dat van boven eindigt in een puntmuts. Ook planten en bomen hebben een uiterlijk dat aangepast is aan de omgeving: ze hebben vaak gemene stekels, maar in tegenstelling tot andere gebieden waar ik kwam is dat hier uiterst functioneel, want alle flora die zich niet bewapent verdwijnt in een geiten- of schapenmaag. Het lokale verkeer keerde terug en vermengde zich met de auto's met toeristen. Lokaal verkeer is altijd aan het bellen achter het stuur, toeristen zijn hier altijd Spaanse dertigers met een modieus baardje; in Nederland zie je ze ook maar dan heten ze niet Carlos of Juan, maar Kay Nambiar of Ruben Hein. Het fietsen in dit stuk Afrika liet me niet onberoerd, het leek intenser dan voorheen, het leek meer hoogtepunten te kennen, vooral als de muziek op mijn hoofd in combinatie met het landschap om me heen inwerkte op de emoties, maar daar stonden ook negatieve gebeurtenissen tegenover. Enkele malen verzamelden kinderen zich langs de weg om spullen van mijn fiets te trekken en eenmaal werd geprobeerd om me te bespugen vanuit een tegemoetkomende auto. Dat laatste is een tamelijk onmogelijke opgave, maar toch wil ik niemand uitdagen. Verder geloof ik niet dat er een land is waarin ik zo hartelijk ben begroet door honderden wandelaars, bromfietsers, automobilisten en vrachtwagenchauffeurs als Marokko, laat dat duidelijk zijn.

Zagora lag op een toeristenroute maar ik hoefde die alleen maar te kruisen. Het was niet mijn favoriete plaats, het was zo'n plaats die leeft van het toerisme maar waar het aan heel elementaire voorzieningen ontbreekt, zoals een vuilnisbak of een kleine supermarkt. Gelukkig was er een verkooppunt waar ik vrij veel kon vinden van wat ik nodig had en de verkoper was bereid het overige even vlot voor me te kopen op de markt. Een jongetje sprak me aan: 'Monsieur, un cola'. Hij zat er lelijk naast want ik had zojuist vijf literflessen cola gekocht.

Buiten Zagora zag ik overal weer pogingen om de steppe te beheersen met grote en kleine agrarische initiatieven. Veel van die pogingen waren opgegeven, maar andere waren goed en groots aangepakt en succesvol. Er was deze middag ook een treurig beeld, het beeld van een dode ezel in de berm met bijeengebonden voorpoten. Het is hier gebruikelijk om de voorpoten van ezels aan elkaar te binden, met een beetje tussenruimte, om te voorkomen dat ze vluchten. Het leek me aannemelijk dat het beestje op de weg verrast is door verkeer en niet heeft kunnen vluchten. Later zou ik nog een aantal manke ezels zien, met steeds een kwetsuur op de plek waar bij andere ezels de poten bijeengebonden waren. Zou het een gevolg zijn van het eerder vastgebonden zijn? Zonder dat ik het wilde hoorde ik in gedachten De Ezelserenade van Manke Nelis. En ik voelde het aankomen. Ik probeerde me nog te verzetten tegen mijn immer voortassociërende brein, maar toch was ik volkomen weerloos in het tegenhouden van de waardeloze vraag die zich zonder genade aandiende: Zouden er ook manke ezels bestaan die de Nelis-serenade zongen?

Ik verlangde naar de woestijn maar had nog steeds steppe om me heen. Maar op mijn elektronische kaart werd na het dorp Foum Zguid, wat 'schuiminktvis' betekent, de achtergrond geel en dat gaf me hoop. Maar het was valse hoop, de steppe bleef domineren, met sporadische dorpjes, losse bewoning, een enkele kudde, bomen in het land. Ik reed nog steeds parallel aan de Algerijnse grens al was die wel ver weg en op mijn papieren kaart van Marokko was een stuk Algerije te zien. Er liep één lange weg en over een afstand van 600 km waren er twee dorpen te zien en een pad dat de weg een paar keer kruiste. Verder niets. Ik kreeg echt de indruk dat dat alles was wat er was, niet dat men beperkte informatie gaf over Algerije omdat dit een kaart van Marokko was. Dát was nog eens een stoere route. Maar ik ging niet klagen, want in de duisternis stond ik met mijn tent bij de silhouetten van een paar afgeplatte bomen, alsof ze ontworpen waren om er een groot strijkijzer op te leggen, en dat gaf een magisch karakter aan de toch al zo imponerende wereld om me heen.

Ik had de volgende dag vlak na het dorp Tissint een kloof naast me met daarin een drooggevallen rivier en ik stelde me voor dat het zo moest zijn om langs de Nijl te rijden, aan de oostzijde van het continent. Ik zag tenten in het land staan, ronde tenten als yurts. En ik zag een fascinerend bord langs de weg met alle plaatsen van betekenis op mijn route met de afstanden erbij, inclusief mijn eindbestemming Dakhla op 1247 km. Het bord stimuleerde me, het verhoogde de reislust. Later zou ik borden zien waarop ook Nouadhibou en Nouakchott in Mauritanië stonden aangegeven, en zelfs Dakar in Senegal. En er was meer dat me stimuleerde, iets dat je misschien wel bij uitstek in Afrika tegenkomt, want Afrika lijkt meer echte avonturiers aan te trekken dan andere continenten. Ik zag zelfverbouwde vrachtwagens, campers en busjes. Hier waren unieke mensen met unieke plannen en unieke verhalen, in unieke voertuigen. Ook onder fietsers kom je hier soms een ander slag tegen dan elders. Ik merkte wel dat niet iedereen even benaderbaar lijkt. Tweemaal zag ik een bebaarde, bezonnebrilde fietser onverstoorbaar in tegengestelde richting rijden, einzelgängers, het contact tot een minimum beperkend. Ik neem het ze niet kwalijk want soms ben ik die fietser.

De supermarkten verdwenen naar de achtergrond van mijn herinnering en ik paste me aan aan de omstandigheden. Ik kocht in Assa pinda's en bananen op de markt. Een man was geïnteresseerd in mijn lege flessen en ik gaf ze mee. Toen ik de markt wilde verlaten kwam hij terug en bood mij mijn flessen weer aan, nu gevuld met water. Verrast probeerde ik ze beleefd te weigeren. In de middag lag er een langgerekte heuvel in het landschap en dat betekende een klim van 250 hoogtemeters. De afdaling leidde naar een dorp waar kinderen me opwachtten over de volle breedte van de weg. Ik loste de wegversperring ludiek op door een sprinthouding aan te nemen en 'Waaaaaaaaaaaaa' te roepen. De rij week uiteen en de blokkade werd opgeheven. Door de klim haalde ik geen 100 km deze dag en dat betekende een eind aan een reeks van negen dagen van meer dan 100 km/d. Ik sliep in een vallei met bijzondere bomen. Tot dan toe waren bomen stug geweest met eindeloze vertakkingen en stekels en dat waren ze nu nog, maar nu leek het of iemand boven de bomen een grote pan spinazie geleegd had, een effect dat werd veroorzaakt door duizenden minuscule blaadjes.

De stad Guelmim lag niet ver meer. Het was de stad waar ik het traject tussen Bouarfa en Dakhla in tweeën ging knippen en een halve dag pauze ging nemen. Ik had iets op mijn kaart gezien en geloofde niet dat het er ook werkelijk zou liggen, maar toen ik aankwam bij dat vierkant op mijn kaart was het in werkelijkheid inderdaad echt geen overdekte markt, zoals ik verwachtte, maar een heuse joekel van een supermarkt. Hoe wezensvreemd het was bleek wel uit het feit dat er bijna alleen maar campers op de parkeerplaats stonden. Veel te gretig ging ik naar binnen, onvoorbereid. Mensen keken vragend om zich heen en stopten met zoeken toen ze mij zagen. Een Marokkaans echtpaar nam even afstand toen ik iets nodig had in hun buurt. Het was duidelijk, het was genant, ik was niet helemaal fris meer. Ik had een regenpak aan moeten trekken. Gelukkig was het rustig en stond er niemand in de rij bij de kassa. Later werd me duidelijk waarom het zoveel ernstiger gesteld was met mijn lichaamsgeur dan anders. In Frankrijk had ik een pakket vochtige doekjes gekocht voor dagelijkse hygiëne. Dat pak bevatte 80 doekjes en ging nogal lang mee. Ik had me niet gerealiseerd dat die doekjes inmiddels niet zo fris meer waren, eigenlijk waren ze regelrecht bedorven.
Ik had in ieder geval weer gevulde tassen en de lichamelijke verzorging volgde vrij snel daarna, in een eenvoudig hotel. Het draaide wel uit op een uitdaging want mijn vraag of er een warme douche was was beantwoord met een sociaal wenselijk antwoord in plaats van een juist antwoord.

Een onderbelicht, bij weinigen bekend dan wel erkend voordeel van het alleen reizen in met name geïsoleerde gebieden of ingetogen samenlevingen is dat je je leven bijna perfect vorm kunt geven, omdat je vrij eenvoudig datgene binnen kunt laten wat naar binnen mag en buiten kunt laten wat buiten moet blijven. Je kunt je naast de fysieke aspecten van je nieuwe omgeving omringen met alles wat mooi, interessant of vermakelijk is, of dat nou muziek is, of films, of boeken. Je kunt je fictief omringen met de mensen die je wilt, in gedachten, op video's of in biografieën. Anderzijds kun je als je wilt grote delen van de wereld die je kende buitensluiten. Waar thuis de wereld, met al zijn lelijkheid in media en samenleving, onverbiddelijk binnentreedt via een wildgroei aan kanalen en contacten, kun je, ver weg van alles, grotendeels van de radar verdwijnen en de regie voeren over je persoonlijke leefwereld.

De bomen verdwenen uit beeld. De spinaziebomen waren de laatste exemplaren die ik zag, nu waren er alleen nog struiken. Voor mij lagen de laatste negen dagen naar eindpunt Dakhla in de Westelijke Sahara. Voor deze overwintering had ik drie korte broeken meegenomen die bij nader inzien al vrij aardig versleten waren. Twee had ik er al verbruikt, en ik hoopte dat de laatste broek nog negen dagen heel zou blijven. Het werd 2 uur en 11 minuten. Toen hoorde ik een scheurend geluid toen ik na de eerste pauze mijn been over het zadel gooide, en nader onderzoek was overbodig. Ik kon in geval van ergere nood nog in mijn lange broek gaan rijden. Ik merkte dat het aantal vrachtwagens op de weg nogal toenam en de weg was niet breed dus kostte het fietsen wat meer aandacht. Bij Tan-Tan, wat ik een fantastische plaatsnaam vind, was er een politiecontrole. Die waren er vaker geweest maar hier vroeg men om mijn paspoort terwijl er kort daarvoor ook al een paspoortcontrole was geweest bij een gendarmepost. Politie en gendarmerie lijken onafhankelijk van elkaar te opereren, om niet te zeggen langs elkaar heen te werken, en vanaf hier zou ik intensiever door de staat gevolgd en gecontroleerd worden, zo zou gaan blijken. Aan een agent vroeg ik waarom er zoveel vrachtverkeer was, want voor de bevoorrading van de bescheiden steden Laayoune en Dakhla leek me de stroom voertuigen wat overdadig, en ik geloof niets van een levendige handel met Mauritanië. 'Allemaal vistransport', zei de agent. Het was vis die naar het binnenland vervoerd werd. Dat verklaarde veel, vooral ook de lucht van passerend verkeer. Ik kwam er alleen niet achter waarom voertuigen die naar de kust reden soms zo intens stonken. Werd het slachtafval weer terug naar zee gebracht?

De zee. De kust. Ik was er, vanaf hier zou ik de kustlijn gaan volgen. Voor het eerst sinds mijn aankomst in Marokko steeg de temperatuur tot boven de 25°C en prompt verbrandde ik mijn neus. Kennelijk is dat de ondergrens en had ik bovendien geen enkele resistentie opgebouwd in de voorafgaande tijd. Het bleef druk op de weg en vaak ging ik de berm in om ruimte te maken. Ik had een stormachtige nacht in een duinkom en die storm hield de volgende ochtend aan en probeerde me van de weg te blazen. Ik was blij toen ik Akhfennir bereikte en beschutting vond om wat te eten. Ik twijfelde of ik door moest gaan, slingerend in de wind, wetende dat het verkeer toe zou nemen in de middag. Maar ik ging weer, en dat was een goede beslissing want de wind nam af. Aan de kust lag een nationaal park met zandduinen en -vlaktes en de weg voerde eromheen via het binnenland. Het was op dit deel van de route dat ik eindelijk voor het eerst het gevoel kreeg dat ik echt door de Sahara reed met al die gegolfde duinen om me heen. In tegenstelling tot het hart van IJsland, waar menselijke sporen in het land decennialang zichtbaar kunnen blijven, repareert de wind hier iedere stap of streep in het landschap vrijwel onmiddellijk zodat je alleen onaangetaste perfectie om je heen hebt. Er zat wel een nadeel vast aan het rijden door dit gebied. Het zand nestelde zich ook onder mijn oogleden en weigerde lange tijd om weer te vertrekken. Maar dit landschap was een uitzondering en het zand verdween in meerdere opzichten uit mijn ogen. In de steppe zet ik mijn tent op en ging ernaast liggen, genietend van het zicht boven me en van de subtiele geur die hier hing, een onbenoembare geur van Afrika, een geur die ik herkende van Afrikaanse nachten uit het verleden. Dit continent leek langzaam bezit van me te nemen.

Na tien kilometer fietsen stopte er een auto in mijn buurt. Een geüniformeerde man en een man in burger vroegen om mijn paspoort. Waar had ik geslapen? En waar zou ik de volgende nacht doorbrengen? Ze waren snel tevreden met mijn antwoorden. Dat was anders toen ik 21 km op de teller had staan en er weer een auto stopte. Een man in gendarme-uniform en een militair wilden meer zekerheid over de plaats waar ik de nacht zou doorbrengen. Wildkamperen beviel hen niet, er waren 'bepaalde risico's'. Ik vroeg wat die risico's waren en kreeg weinigzeggende antwoorden als 'het is voor uw veiligheid'. Hardnekkig vroeg ik door en ik trok het eruit. 'Oké, er zijn geen risico's. Maar je slaapt in Tah, ja?', probeerde de militair. Ik zei ja om van ze af te zijn. Later lunchte ik en net toen ik klaar was stopte er weer een auto. Een wat nerveuze gendarme vond dat we een gesprek moesten hebben. Maar zijn telefoon ging, hij moest even weg en liet verwarrende instructies achter. Ik vertrok en redeneerde dat ze me vast wisten te vinden als ze me nodig hadden. Ik hield de hoofdroute aan naar Laayoune die van de kust verwijderd lag, er was ook nog een kustroute die minder goed begaanbaar zou zijn. Langs de route die ik koos was op de kaart een vlakte aangegeven en ik was zeer nieuwsgierig wat dat was. Ik verwachtte een soort wad, maar het lot trakteerde me op eigenaardige wijze. Ik was in mijn vorige verhaal nogal lovend geweest over windmolens (iedere schijn van ironie was onbedoeld) en hier kon ik het krijgen. Heel de middag reed ik door een enorm windmolenpark, met aanvullende attracties als een energiecentrale en elektriciteitsmasten. De diversiteit van de Sahara begon me te verbazen. Tah was het laatste dorp voor de niet-bestaande grens met de grotendeels door Marokko bestuurde Westelijke Sahara, en ik keek er even rond bij een kraam met uitgestalde broeken en aanstekelijke punkmuziek die uit een radio klonk. Na Tah zag ik een auto langs de weg staan. Twee mannen in burger waren aan het bellen. Ik herkende ze als het tweede duo van deze dag, aan wie ik had toegezegd in Tah te zullen overnachten. Ze lieten me met rust maar bij Daoura, het volgende dorp, stonden gendarmes klaar om me op te vangen. Wildkamperen kon ik vergeten deze dag. Twee militairen escorteerden me naar het dorp, dat een kilometer van de weg lag, en vonden een plek voor me bij een oud gendarmeriegebouw. Er zouden 'slechte mensen' in de omgeving rondlopen. Ik geloofde er weinig van maar het was geen groot offer wat ik moest brengen, al had ik mijn voorkeur voor vrijheid in de natuur. In de avond kreeg ik visite, de autoriteiten hadden iemand bij zich. Ik maakte kennis met Henk, een gepensioneerde fietser uit Nijmegen die in dezelfde fuik was gereden. Terwijl ik Dakhla wel stoer genoeg vond als eindbestemming, verraste hij me door te vertellen dat hij daar gewoon verder zou gaan en minimaal tot Ghana wilde rijden. Is dat niet fantastisch? Ik vind het bewonderenswaardig hoe sommige fietsers de gevaren die ik zie simpelweg wegwuiven en hun plan uitvoeren. Het zette me aan het denken. Is doorgaan niet aantrekkelijker dan terugfietsen? Zijn er als ik terugfiets wel voldoende interessante alternatieve routes, om niet dezelfde route te hoeven rijden? We praatten een uur en ik had stof tot nadenken voor de komende dagen. Ik zou Henk nog drie dagen tegenkomen als één van ons ergens pauzeerde langs de weg, daarna verdween hij uit beeld.

De mobiele controles stopten, de vaste controles langs de weg van politie en gendarmerie bleven, soms met een hinderlijke frequentie. De hoofdweg deed slechts de noordrand van Laayoune aan, de hoofdstad van de Westelijke Sahara, maar toch zag ik voldoende moois: fonteinen en grote pleinen, al waren die laatste vreemd genoeg allemaal afgezet. Ik had wind mee en reed deze dag ruim 150 km. In het laatste dorp op de route deze dag was tot mijn verbazing geen controle en dus reed ik door en eindigde de dag twee kilometer van de weg in een lieflijk schapenweitje met struikjes. Het was me wat met die Sahara. Toen ik veertien was had meneer Koot ons tijdens de aardrijkskundeles verteld over zijn reizen in Afrika. Hij had ons geleerd dat de woestijn beslist geen grote zandvlakte was, dat je er veel vaker bergen, rotsen en steen zag. Daar bleek nu nog van alles bij te komen: windmolens, schapenweitjes, palmkwekerijen. En toen de nacht voorbij was was mijn tent nat van de condens. De grootste droogte lag al weer achter me. Mijn eindbestemming Dakhla op drieënhalve dag fietsen lag op de kreeftskeerkring en markeerde de noordgrens van de tropen. Ik heb in al die jaren fietsen vaak zorgvuldig het woord woestijn gemeden, in Centraal-Azië, in Patagonië. Steeds gebruikte ik het woord steppe voor de vlaktes met struiken waar ik doorheen fietste. Woestijnen, die lagen in Afrika. Maar nu ik grotendeels door dezelfde steppe reed als in die andere gebieden keek ik toch anders tegen de zaak aan. De term woestijn werd langzaamaan een vaag begrip.

Ik had ronde doosjes met driehoekige kaasjes gekocht in Guelmim maar de kaasjes waren gekrompen of de doosjes waren te ruim bemeten geweest dan wel uitgezet, dus de kaasjes hadden de kans gekregen om te stuiteren en trillen in hun verpakking en dat had tot gevolg gehad dat de kaas en de aluminium verpakking zich enigszins vermengd hadden. Ik weet niet precies hoe gezond aluminium is en kieperde uit voorzorg de voorraad weg, om de kans op een slechtnieuwsgesprek met een arts in de toekomst te verkleinen. Na het aanbreken van een blik vlees om mijn brood te kunnen beleggen en opeten reed ik verder, inmiddels weer langs de kust. Van die kust zag ik niet zoveel. Niet dat ik zo ver van het water reed, maar de stranden lagen beneden me; ik reed op enkele honderden meters van een steile afgrond van tientallen meters diep. In de duinen daar beneden stonden tenten en aan zee stonden vissers. Soms stond er ook bewoning tussen weg en afgrond. Links van me was steppe met sporadische bewoning, maar daar was weinig menselijke activiteit te zien. Die kant was doorgaans mijn kampeerzijde, als ik zelf de keuze had. De stad Boujdour verwelkomde me met gekromde lantaarnpalen, die als olifantstanden langs de weg stonden. Vanaf hier was er geen serieus dorp meer tot aan Dakhla, 200 km verderop. Ik kocht voor de zekerheid een 6-pack cola. Bij nader inzien was dat wat overdreven want het waren tweeliterflessen en ik had nog vijf liter cola en een liter water. Met gretigheid nam ik alvast wat van de voorraad en vol energie ging ik verder, maar ver kwam ik niet. Al na 18 km was er gendarmerie. De tankstation-nederzetting Nouifed lag op 130 km afstand en gold niet als geldige overnachtingsplaats met nog een paar uur daglicht en ik werd gedwongen halt te houden. 'Gedwongen' is misschien een te krachtig woord. Politieagenten en gendarmes zijn zonder uitzondering vriendelijk en correct en stralen minder autoriteit uit dan ze misschien hopen. Het is lastig te bepalen wat je met hun waarschuwingen moet aanvangen. Half december zijn er in de buurt van Marrakesh twee toeristen vermoord en de overheid en autoriteiten zijn in een kramp geschoten en hebben nog net niet besloten iedere toerist bij iedere verplaatsing te escorteren. Het voornaamste gevaar in de Westelijke Sahara bestaat volgens buitenlandse overheden uit niet-ontplofte mijnen maar het lijkt me naïef te denken dat die in de kustregio liggen, ver van het deel van de Westelijke Sahara waar strijd geleverd wordt om land te bemachtigen of in bezit te houden. Gezond verstand is nuttig om wat meer vrijheid te behouden. Maar voor nu leverde ik weer een avond in de steppe in. Ik mocht kiezen tussen een kamer in een gendarmeriegebouw, wat attent was, en een verblijf bij de marine op het strand. Ik koos het laatste en daalde 70 meter over een weg van ruim twee kilometer naar het strand. Ik kwam aan op een vervallen compound die nog bewaakt werd door een tweetal semi-officiële stuffrokende bewakers en een paar zeer aanhankelijke teefjes die wel wat lawaaiig werden in de avonden. (Jazeker, het laatste deel van de vorige zin ging over honden.) In het laatste licht en het eerste donker maakte ik met muziek in mijn oren een strandwandeling in de richting van een scheepswrak dat verderop in zee lag. Deze onverwachte invulling van de avond was zo slecht nog niet.

Het veiligheidsissue kreeg de volgende avond een andere wending. Ik werd nergens gestopt en kennelijk mocht ik zelf weer een plek uitzoeken. De dag was geëindigd in een sterk heuvelachtig gebied en ik had de weg verlaten, was tussen heuvels door gelopen, had een valleitje doorkruist en was bovenop een heuvelkam gestopt en zette de tent op in een kom op een helling, met uitzicht op een volgende vallei. De maan was bijna vol en ik bleef lang buiten zitten. Misschien was dit wel de mooiste kampeerplek ooit. Maar toch maakten al die waarschuwingen dat ik er niet helemaal gerust op was. Dit was ook geen overzichtelijke vlakte zoals ik gewend was. Ik probeerde er nuchter onder te blijven en ging mijn tent in. Maar korte tijd later schrok ik me wild. Het rustgevende geluid van krekels werd bruut verstoord door een ijselijke kreet: ' Ahoe-aawaawaawaawaa!'. Even was het stil en toen klonk het nog een keer. Het klonk als een imitatie van een dier door een mens, en het neigde naar indianengeluid. Snel maakte ik me gereed voor een eventueel vertrek. Het was stil. Ik ging buiten zitten bij de tent en dacht na. Wat kon ik doen? In het dal voor me zaten vermoedelijk mensen, in het dal achter me had ik veel autosporen gezien, bewegen was riskant, terug naar de weg misschien nog riskanter. Anderhalf uur zat ik daar zonder plan. En toen klonk het afgrijselijke geluid weer en het werd nu gevolgd door het geluid van honden, een intens gejank dat plots vervormde, als in een horrorfilm. Er was geen sprake van dat ik hier bleef dus ik kon beter direct vertrekken. Ik had geen plan maar dat ontstond gaandeweg, toen ik zag dat ik over de heuvelkam kon blijven lopen, in de richting van een radiomast langs de weg. Ik daalde langzaam af en toen ik honderd meter van de weg was, onzichtbaar voor het verkeer, voelde ik me veilig genoeg om de tent opnieuw op te zetten. Het was twaalf uur en ik kon met mijn avondroutine beginnen. Achteraf is het moeilijk te zeggen wat daar was in dat dal. Een paar herders met zwarte humor lijkt me nog de meest plausibele verklaring.

In de ochtend naaide ik dan toch maar eens de scheur in mijn broek, die inmiddels tien centimeter groot was. Ik reed verder tussen de heuvels, langs wegwerkzaamheden, vetplantjes en paarse bloempjes. Later keerde de steppe terug en een kwartier voor de volgende zonsondergang was daar de afslag naar Dakhla, dat 50 km verder op een schiereiland lag. 'Van Diezjkeh?', vroeg een agent in burger. Ik keurde die naam goed en mocht zonder het tonen van een paspoort verder, terwijl het duidelijk was dat ik Dakhla nooit meer kon halen. De vorige nacht zwoor ik nog dat ik niet meer zou wildkamperen, maar de omgeving werd heuvelachtig en ik kon bijna niet geloven dat ik de vorige avond gewoon weer ging herhalen. Maar het bleef stil toen de tent stond, in een erosiegeul op een berghelling. Ik las een boek uit. In de ochtend kreeg ik niet eens een berisping toen ik de autoriteiten vertelde dat ik in de natuur had overnacht. Ik daalde af naar een imposante zandvlakte, stak 'm over en reed een nieuwe reeks heuvels in. Daarna was er een golfbaan, en een chique herberg. Ik vreesde voor wat me te wachten stond, ik vreesde motortourverenigingen, b&b's met 'boutique' in de naam, aanbevolen 4wd-ritten en 'sahara bivouac'. Maar Dakhla was een Marokkaanse stad, en in een Marokkaans hotel vond ik een ruime kamer.

Ik had mijn eindpunt bereikt. Of was dit een tussenstop? Ik had na mijn ontmoeting met Henk het nodige denkwerk verricht en hier in Dakhla vulde ik dat aan door me nog iets verder te laten informeren via internet. Begin maart wil ik weer in Nederland zijn in verband met vrolijke familieomstandigheden. Dan resteren er nu nog hooguit een dag of 40 om te reizen. Naar Dakar fietsen is onzinnig, dat betekent dat ik een Mauritaans visum moet regelen en uiteindelijk maar 800 km verder kom dan waar ik nu ben, want zo dichtbij is Dakar, en dan mag ik vervroegd naar huis. Verder doorrijden zou zinniger zijn. Als ik nog een leuk stuk wil fietsen en na een Mauritaans visum nog hooguit tijd heb om één ander visum te regelen (voor Senegal en Gambia is geen visum nodig) is alleen Guinee een optie. Hoofdstad Conakry zou dan mijn eindpunt zijn en de terugvlucht zou me minimaal 300 euro meer kosten dan vanuit Marokko plus een hoop gedoe, want het is vanaf daar geen Transavia waar ik mee te maken heb.
Als het daarbij bleef zou ik het misschien nog doen ook. Dan was er gewoon door voortschrijdend inzicht een iets ander plan ontstaan dan dat waar ik mee vertrok. Maar er speelt meer. Zoals op te maken valt uit mijn verhaal is het reizen door Afrika een intensere ervaring dan ik verwacht had. In de verhalen van anderen die ik las en hoorde kwamen vooral de ontberingen naar voren, maar nu ik hier zelf reis weet ik dat de positieve ervaringen krachtiger zijn dan elders, en dat ze als buffer kunnen dienen voor de moeilijke momenten. Dat is dan juist geen reden om nu in Dakhla om te keren, zou je zeggen. Toch wel, denk ik. Ik heb namelijk sterke aanwijzingen, mede uit eigen ervaring, dat het gebied dat voor me ligt het minst prettige stuk Afrika is dat er bestaat, uitgezonderd oorlogsgebieden, en natuurlijk Ethiopië, want daar ligt de hel. Ik wil voordat mijn spaarvarken ondervoed raakt terug naar Afrika voor een vervolg, maar ik ben bang dat ik vroegtijdig afknap als ik nu doorfiets. Als ik afknap op Afrika, laat het dan gebeuren na een lange, mooie, onvergetelijke rondreis door de mooiste delen van dit mysterieuze continent.